Hersenen en de toekomst

“Gewaarwording is het meten van de voorspelfout”

In de Trouw van 10 september 2022 schrijft Willem Schoonen een artikel over het voorspellende brein. “Mijn brein neemt jou de woorden uit de mond” is de entree van het artikel.

Lange tijd is gedacht, dat het brein een soort computer is, die signalen (imput) verwerkt tot instructies (output) naar allerlei organen. Maar het is volgens het artikel anders. Nu computersystemen zelflerend worden blijkt het brein dat ook te zijn. Waarom? Omdat het het meest efficiënt is, bijvoorbeeld voor het leren van taal, als het brein een voorspellende functie heeft.

Wat is het toch, vroeg ik me af, dat we zo hardnekkig willen volhouden dat het lichaam een machine is? Het brein als meest volmaakt machine: de computer? Maar hoe zat het ook alweer? De computer kan toch alleen dàt uitrekenen, waartoe het geprogrammeerd is? Dat is toch per definitie in het verleden gebeurd? De computer beschikt toch niet over de invoelende, inlevende aandacht, die een mens bij het luisteren naar een ander mens kan hebben? Die aandacht is toch nodig om iemand ‘de woorden uit de mond te nemen’?

Hoe eenvoudig zou het denken over het denken worden als we ons realiseren dat er een toekomst is? En wel een actieve, werkende toekomst. Volgens de inzichten uit de antroposofische menskunde werkt die toekomst in de wil. De mens heeft de mogelijkheid om iets uit de toekomst naar het nu te halen, te realiseren. Eenvoudig voorbeeld: Ik ben aan het koken en merk dat ik een essentieel bestanddeel niet in huis heb. Die Italiaanse kruiden in de buurtwinkel trekken mij vervolgens naar zich toe, zodat ik mijn voornemen (inderdaad: voor-nemen) kan realiseren. Al mijn handelen begint in de toekomst.

Het hoofd daarentegen heeft tot taak om alles tot stilstaand te brengen. In het hoofd wordt alles tot verleden gemaakt. De echte functie van de hersenen is: tot stilstand brengen. Naar de stilstaande beelden in ons hoofd kunnen we rustig kijken. Dat noemen we ‘denken”. Denken is dus: je wil inzetten om de stilstand in het hoofd in beweging te brengen.

“Werkzame toekomst” is een leuk concept om naar toevallige gebeurtenissen te kijken. Ik stap op m’n fiets om aar de winkel te rijden voor de Italiaanse kruiden. Maar ik wordt opgehouden, doordat ik moet omkeren omdat ik mijn sleutels vergeten was. Op straat kom ik iemand tegen die ik al heel lang niet gezien heb. Ik vroeg me al af hoe het met hem gaat. Wat een fijne toevallige ontmoeting. Wacht even, je kan wel mee-eten.

We moeten het ook nog een keer hebben over de instantie, die de toekomst naar ons toehaalt. Wie haalt de toekomst op en wie keert de richting van de tijd eigenlijk om? Is dat dezelfde die jou ‘de woorden uit de mond haalt’?