Executieve functies en de toekomst

Het kennisnet heeft beschreven wat jongeren nodig hebben om toegerust te zijn voor de toekomst. Van de 11 beschreven 21e eeuwse vaardigheden (zie figuur) zijn er vier gericht op moderne technologie:

• Computational thinking
• Informatievaardigheden
• ICT-basisvaardigheden
• Mediawijsheid

En verder:

• Probleem oplossen
• Creatief denken
• Jezelf reguleren
• Sociaal en cultureel vaardig zijn
• Samenwerken
• Communiceren

Onlangs verzocht een Vrijeschool mij een voordracht te verzorgen over executieve vaardigheden. Dat zijn er 4, of 5, of 11, of 13, afhankelijk van de bron. (zie figuur). Ik kwam tot de conclusie dat de bedenkers van deze schema’s een serieuze poging doen om te formuleren, wat kinderen en jongeren van hun schoolcarrière moeten meenemen om zich te kunnen redden in de volwassenenwereld. Je kunt namelijk wel heel knap zijn, heel sportief of heel charmant, maar als je met deze aangeboren vaardigheden niet handig kunt omgaan, heb je er niet zoveel aan. Dan “komt er niet uit wat erin zit”.

De executieve vaardigheden overlappen aardig met de elf 21^ste eeuwse vaardigheden. Wat moet je zoal kunnen als kind?

• Inhibitie
• Emotieregulatie
• Werkgeheugen
• Volgehouden aandacht
• Doelgericht gedrag
• Taakinitiatie
• Planning
• Organisatie
• Timemanagement
• Flexibiliteit
• Metacognitie

Daar kan je weinig tegen hebben, zou ik zeggen. Hooguit is het wat veel van het goede.

Het interessante is dat leerkrachten vaststellen dat het met veel van deze executieve functies beroerd gesteld is in de klas. Dat schijnt onder andere te maken hebben met het vroeg in gebruik nemen van smartphones en andere elektronische media. Die maken het leven wel gemakkelijk, maar zijn niet bevorderlijk voor de hierboven genoemde functies. Snapt u het probleem? De kinderen moeten vaardiger worden met elektronische media. De problemen die door het gebruik ervan ontstaan kunnen ze minder goed oplossen, doordat ze de digitale media gebruiken. Zoiets.

Hebt u trouwens al gemerkt wat er mist in de rijtjes? Juist! De toekomst, de ontwikkeling, de geest. Het enige dat uiteindelijk telt is volgens mij, dat een mens zich op ieder moment opnieuw kan uitvinden. Dat heet tegenwoordigheid van geest: op ieder moment dat kunnen doen (of laten) wat in de situatie juist is. Hoe leer je kinderen in hemelsnaam tegenwoordigheid van geest? Leer je dat op school? Ja, misschien in de kunstzinnige vakken en in alle lessen die vanuit het kunstzinnige zijn opgezet. Dat was wat Steiner van de leerkrachten vroeg: dat het hele onderwijs doortrokken is door het kunstzinnige element, door kunst.